Wywłaszczenie nieruchomości – co i kiedy może być wywłaszczone

Przepisy dotyczące wywłaszczenia stosuje się, co do zasady, wyłącznie do nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach miejscowych na cele publiczne albo do nieruchomości, dla których wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.

Wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Wywłaszczenia dokonuje się w drodze decyzji.

Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane tylko, jeśli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości. Dodatkowo konieczne jest spełnienie warunku, że prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy.

Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej. Nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego. Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego następuje na wniosek. W przypadku wywłaszczenia na rzecz Skarbu Państwa następuje ono z urzędu. Wywłaszczenie na rzecz jednostki samorządu terytorialnego wszczynane jest na wniosek jej organu wykonawczego na przykład wójta albo Prezydenta miasta. Wszczęcie postępowania z urzędu może także nastąpić na skutek zawiadomienia złożonego przez podmiot, który zamierza realizować cel publiczny.

Nie może być wywłaszczona nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa, jednak nie dotyczy to wywłaszczenia prawa użytkowania wieczystego oraz ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość.

Wywłaszczeniem może być objęta cała nieruchomość albo jej część. Jeżeli wywłaszczeniem jest objęta część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości nabywa się tę część w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz jednostki samorządu terytorialnego. Oznacza to, że jeżeli na cele publiczne potrzebna jest jedynie część nieruchomości, ale pozostała jej część samodzielnie nie nadaje się do użytkowania, wówczas właściciel nieruchomości może wnieść żądanie o jej nabycie w drodze umowy.

Jeżeli nieruchomość nie ma założonej księgi wieczystej lub zbioru dokumentów, przy jej wywłaszczeniu przyjmuje się inne dokumenty stwierdzające prawa do nieruchomości oraz służące do jej oznaczenia dane z katastru nieruchomości. W tym przypadku przydatne mogą okazać się dane z Geoportalu albo z ewidencji gruntów.