Grójec, Powiat Grójecki - portal Grojec24.net
Autoryzowany punkt sprzedaży Bruk-bet Bruk Designer Olszany

Historia Grójca

15 lipca 2013; 14:42

Grojec24.net

4 komentarze

Grójec w 1867 r. (z Tygodnika Ilustrowanego)

Przedstawiając historię Grójca nie sposób jest uniknąć dziejów grójeckiego chrześcijaństwa (Kościoła). Obydwie te warstwy – historia miasta i religia wzajemnie na siebie nachodzą, a momentami wręcz się przenikają.

News will be here

Polecamy

Wynika to nie tylko z wydarzeń czysto historycznych, ale przede wszystkim ze źródeł, jakie posiadamy w materii przeszłości „ziemi grójeckiej”. Źródła te są bardzo głęboko zakorzenione w kościele katolickim, bo to właśnie, dzięki kronikom oraz archiwom parafialnym współczesnym nam historykom udaje się odtworzyć dzieje Grójca, które postaram się przedstawić w jak największym zarysie. W tekście tym będę się koncentrował wyłącznie na samym Grójcu, gdyż przeszłość pobliskich miasteczek oraz wsi mogłaby stać się tematem dla nie jednej pracy magisterskiej czy nawet doktoranckiej.

Od prehistorii po średniowiecze

„Ziemia grójecka” kryje w sobie skarby, z których tylko skromną część odkryli archeologowie. Szczególnie znany jest tzw. skarb z Ginetówki: bransolety, nagolenniki, zausznice (itd.) – wykonane z brązu, a pochodzące z lat 500-4000 p.n.e. Ale już co najmniej od przełomu II i I tysiąclecia p.n.e. zamieszkująca tu ludność utrzymywała żywe kontakty gospodarcze z Pomorzem, obszarami południowej Polski. Świadczy o tym skarb znaleziony w Krobowie (naramienniki, bransolety, czekan). Z epoki Cesarstwa Rzymskiego pochodzą monety wydobyte w samym Grójcu.

Okolice Grójca i Warki należały we wczesnym średniowieczu do najgęściej zaludnionych na południowym Mazowszu. Grójec stanowił ważny ośrodek władzy państwowej i kościelnej. Pozostałością z tych czasów jest grodzisko w kształcie elipsy (o wymiarach 47 na 54 m), na którym obecnie stoi zabytkowy kościół; w tym miejscu znajdowała się m.in. siedziba kasztelana – urzędnika sprawującego władzę sądowniczą nad powierzonym mu obszarem (np. sąd targowy).

Kościół w Grójcu (XIX wiek)

Silne oparcie znalazło tutaj chrześcijaństwo. Na XI w. można datować pierwszy kościół grodowy. Niestety, brak źródeł pisanych i gruntowniejszych wykopalisk archeologicznych utrudnia dokładne odtworzenie początków chrześcijaństwa i Kościoła w Grójcu. Zagadką pozostaje, dlaczego nasza część Mazowsza znalazła się w składzie diecezji poznańskiej. Z dokumentu biskupa poznańskiego, z r. 1406, wynika, że w Grójcu „od niepamiętnych czasów” istniała siedziba archidiakonatu mazowieckiego, z kolegiatą posiadającą trzy prebendy (uposażenie duchownych): prepozyturę (probostwo kościoła) i dwa kanonikaty. Wiadomo, że w r. 1241 – 1242 jej proboszczem był Przedpełk (zwany też Fulco). Pod rokiem 1249 występują w źródłach dwaj kanonicy grójeccy – Baldwin i Racław. Ten ostatni towarzyszył księciu mazowieckiemu Siemowitowi I (gościł on w Grójcu w drugi dzień po świętach Bożego Narodzenia 1257 r.) w podróży do Białotarska i dalej na Kujawy. Nie jest wykluczone, że tytuł kolegiaty, przeniesionej stąd do Czerskam był taki sam, jak kościoła parafialnego, do rangi którego przyszło Grójcowi zejść. Przemawiałaby za tym historia kultu św. Mikołaja Biskupa z Miry w Azji Mniejszej, którego relikwie przewieziono w XI w. do Bari, a następnie wprowadzono jego święto (6 grudnia). Wezwanie kościoła grójeckiego to lokalny ślad wzrostu kultu danego świętego w skali powszechnej (taki sam tytuł ma np. fara w Warce).

Czasy Janusza Starszego

Bardziej szczegółowe informacje przynosi wiek XIV, kiedy to Księstwem Mazowieckim rządzi Janusz Starszy (ur. 1340). Władał on ziemiami: warszawską, czerską, liwską, nurską, łomżyńską, ciechanowską, różańską, zakroczymską i wyszogrodzką. Tytułował się księciem warszawskim, czerskim i ruskim.

Nadrzędnym celem jego polityki było zabezpieczenie państwa (w tym czasie Księstwo Mazowieckie stanowiło lenno Korony) przed ekspansją Zakonu Krzyżackiego. Wspierał, więc dyplomatycznie i orężnie Władysława Jagiełłę, a nawet wziął czynny udział w wojnie z Zakonem (1409-1411). Ta mądra polityka sprzyjała rozwojowi wewnętrznemu księstwa.

To właśnie w czasach Janusza Starszego pojawiają się pierwsze obszerniejsze informacje na temat osady Grodziec. Gdyż książę był nie tylko prawodawcą, ale również sędzią. Na rokach wielkich w Czersku rozstrzygał ostatecznie sprawy, które nie znajdowały epilogu na rokach małych odprawianych w Warce, i właśnie w Grójcu.

W Grójcu posiedzenia sądowe – z udziałem sędziego, podsędka, a później także pisarza ziemskiego – urządzano pod gołym niebem (przy dobrej pogodzie), lub też w domach mieszczan. Do naszych czasów przetrwało (w różnej formie) niewiele (zapisywanych najczęściej po łacinie) dotyczących tych wydarzeń-notek. Z całą pewnością grójeckie roki ściągnęły rzesze interesantów 8 marca, 5 kwietnia, 18 października – 1407 r., 12 lipca – 1408 r., 9 kwietnia – 1409 r. i 21 stycznia – 1410 r.

Janusz Starszy nadając ośrodkom gospodarczym liczne przywileje, przyłożył się do wykreowania sieci miast na Mazowszu, a tym samym ożywienia handlu i rzemiosła. Jemu swe wyniesienie do tytułu miasta (łac. oppidum, civitas) zawdzięcza nasz Grodziec nad Molnicą. Nazwa miejscowości brzmi w źródłach: Groze 1234, Grodech 1241, Grodecz 1408, Grodzycz 1577, Grodecya 1647, a znaczy tyle, co zamek, gród, miasteczko. Lokacja wsi na prawie niemieckim miała miejsce w XIII lub XIV w. Natomiast zastanawiające jest, zważywszy na tradycje (gród, kasztelania, kolegiata), że stosunkowo późno, bo dopiero w 1419 r. przypadły Grójcowi uprawnienia miejskie.

Grójczanie dostali prawo sądzenia, wyrokowania i karania (według prawa chełmińskiego) w sprawach dużych i małych typu morderstwo, kradzież, podpalenie, cudzołóstwo, przemoc oraz fałszowanie monety, wagi i miary. Mogli odtąd pobierać wpływy z wagi, postrzygalni sukna i łaźni (oczywiście książę zarezerwował dla siebie i rodziny kąpiel w jednym dniu tygodnia) oraz swobodnie (bez ceł) handlować na terenie Księstwa Mazowieckiego. Ówczesny dokument lokacyjny został spisany w Czersku ręką ks. Pawła, kustosza warszawskiego. Jako świadkowie na dokumencie wymienieni są: Sławiec z Boglewic – kasztelan czerski, Piotr Pilik ze Skuł – wojewoda mazowiecki, Mikołaj Giemza – podkomorzy czerski, Mikołaj Gnat z Lipia – sędzia i Wigand z Ostrołęki – chorąży. Wśród tych postaci, z najbliższego otoczenia księcia, znajdujemy więc ziomków spod Grójca.

Tak więc zmarłemu w roku 1429 Januszowi Starszemu grójczanie zawdzięczają miejskość, ale także na jego przykładzie mogą uczyć się gospodarności, przemyślności, kompromisów i uporu w stanowieniu swojej lokalnej ojczyzny.

Szczególniejsze znaczenie miały przywileje takie, jak np. dochody z postrzygalni sukna, łaźni, wagi itp., bowiem posłużyły one za podstawę życia i rozwoju miasta. Wagi, które znajdowały się na ratuszu oraz postrzygalnie sukna, w których dzielono postawy sukna, miały dla miasta wielkie znaczenie nie tylko dlatego, że były poważnym źródłem dochodu, ale również władze miejskie miały nadzór, by kupno i sprzedaż odbywały się bez oszustw. Ulgą była również swoboda przewożenia po ziemi mazowieckiej wszelkich towarów bez cła.

Od rozkwitu po upadek

Stałych dochodów w postaci podatków miasto nie miało. Dochód dla miast przedstawiły najczęściej majątki miejskie, jak np. wioski czy grunta nadane miastu jak to miało miejsce za Bolesława IV, następcy Janusza, księcia mazowieckiego, który w 1447 r. nadał miastu łąkę, zwaną Błonie, położoną za ogrodem książęcym. Natomiast największym prawem dla miast był przywilej odbywania w nich jarmarków i targów. Po wcieleniu Mazowsza do Korony (1526) Zygmunt I oraz Zygmunt August potwierdzają dawne przywileje i obdarzają Grójec przywilejami na targi i jarmarki, pobieranie mostowego z trzech mostów wystawionych przez mieszczan na rzece Molnicy, która była wówczas rzeką dużą i spławną. Po dziś widnieją pale w wodzie, jako pozostałość mostów późniejszych. Również opłata brukowego, pobieranie kar na korzyść budowli ratusza i skład kamieni młyńskich, wchodziły do przywilejów nadanych miastu. Poza tym kramy, jatki, budy dla rzemieślników, oddawane w dzierżawę, dawały miastu poważne dochody. Nie ulega wątpliwości, i trunki dawały znaczne dochody miastu, bo przecież piwa grójeckie na równi z wareckimi cieszyły się rozgłosem, a szczególniej były lubiane w Warszawie (!).

Główną część mieszkańców Grójca, jak i innych miast, stanowią rzemieślnicy. Oni stanowią warstwę przemysłową, bo fabryki pojawią się znacznie później. Oni zaspokajają potrzebny miejscowej ludności. Z czasem rzemiosła stają się tak silne, że wytwory ich wywożono do krajów sąsiednich, jak np. z Grójca struny muzyczne. (Historyk, T. Święcicki: „mieszkańcy tutej niegdyś kręceniem stron bawili się i te w najodleglejsze kraje rozwozili”). Rzemieślnicy jednego zawodu czują się jakby jednym ciałem, stąd też powstają cechy albo bractwa. Członkowie cechu stawali pod broń w razie niebezpieczeństwa, brali udział w gaszeniu pożarów, występowali w czasie uroczystości kościelnych itp.

Cechy były niejako podporą całego stanu miejskiego, więc też pomyślnie się rozwijały, szczególnie w wiekach XV i XVI. W tym czasie w Grójec przechodził ogólnie pozytywny rozwój: wzniesiono okazały ratusz, brukowano ulice, rozwijał się przemysł, ześrodkowali się rzemieślnicy, a dzięki swobodom Grójec stał się miastem ludnym, zamożnym i obszernym, czego dowodem są znajdowane na okolicznych polach odkrywane bruki, świadczące jak daleko przedtem miasto się rozciągało. Jako własność panujących książąt mazowieckich, a później monarchów polskich, było przez nich zamieszkane; jest wzmianka w przywileju Bolesława o ogrodzie książęcym, tudzież niektóre przywileje królowej Bony z Grójca datowane.

W 1564 roku Grójec liczy 210 domów, oprócz 35 pustych placów różnych rzemieślników: kuśnierzy, krawców, szewców, piekarzy, mieczników itp.

W epoce Jagiellonów miasta, pobudowane na gruncie królewskim miały zarządcę swego w osobie starosty grodowego. Starostwa zatwierdzał urzędy miejskie, które przedstawiano mu zaraz po wyborze, starosta był również wyższą instancją sądową. Oprócz starosty grodowego, był również starosta niegrodowy, tj. dzierżawce dóbr królewskich. Ponieważ czynsz był bardzo niski, przeto starostwo było w rękach króla środkiem wynagradzania ludzi dobrze zasłużonych. Grójec miał starostę grodowego i starostę niegrodowego „pana na starostwie”.

Z rozwojem sąsiedniej Warszawy, zamienionej na stolicę, gdzie po wojnie szwedzkiej skoncentrowała się ludność, przemysł i handel, Grójec tracił na znaczeniu, jak zresztą i wiele innych miast mazowieckich, a najbliższy przykład to sąsiedni Goszczyn.

Od tej chwili Grójec chyli się ku upadkowi. Wojny szwedzkie za Jana Kazimierza niszczą miasto, a pożar strawił starożytny wspaniały ratusz, postrzygalnię sukna, i wiele zabudowań mieszczańskich. Grójec doszedł do kompletnej ruiny, tak iż w całym mieście pozostało zaledwie 16 domów.

MATEUSZ ADAMSKI

Dwa pierwsze rozdziały zostały opracowane na podstawie książki autorstwa regionalisty Remigiusza Matyjasa, pt. „Z DZIEJÓW GRÓJECCZYZNY”. Natomiast  rozdział trzeci oparty jest o broszurę napisaną przez Wacława Skarbimira Laskowskiego w 500-letnią rocznicę wyniesienia Grójca do godności miasta (wydania drugie).

KALENDARIUM

Najważniejsze wydarzenia z historii Grójca:

- Pierwsze ślady osadnictwa w VII w. p.n.e.

- Gród kasztelański w XI-XII wieku. Następnie przeniesiony około 1250 do Czerska

- 1124-1250 Grójec był siedzibą archidiakonatu diecezji poznańskiej, przeniesionego następnie do Czerska

- Prawa miejskie od 1419 r. Przyznane przez księcia mazowieckiego Janusza I Starego

- Statut miasta powiatowego od 1526 r do zaborów. Grójec wchodził w skład Księstwa Mazowieckiego

- Zniszczenia podczas potopu szwedzkiego 1656 r.

- Walki z wojskami rosyjskimi w 1863 r.

- W latach 1940-1942 w Grójcu istniało getto żydowskie

TAGI:

Komentarze (4):

Iwona Rogulska; 1 sierpnia 2013, 18:16

Panie Mateuszu, bardzo dziękuję za tę arcyciekawą historię Grójca!

gres; 16 sierpnia 2013, 10:41

Fajne przedstawienie historii, trochę pobieżne ale fajnie się czyta. Po więcej zachęcam do publikacji R. Matyjasa.

alusia; 19 grudnia 2014, 09:32

Ciekawe fakty z historii Grójca. Chciałabym dowiedzieć się jeszcze czegoś o ludziach tworzących historię Grójca w XIX i początkach XX wieku.

nick; 19 grudnia 2014, 13:56

Jest błąd w śródtytule powinno być \"Kościół w Grójcu (XIV wiek)\" a nie XIX wiek

Napisz komentarz:

Twój nick:

Treść komentarza:

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu. Redakcja portalu Grojec24.net nie ponosi odpowiedzialności za ich treść. Każdego użytkownika obowiązują zasady komentarzy.

 

Najnowsze artykuły

CPK. Pociągiem z Grójca do centrum Warszawy w godzinę [VIDEO] Około 60 minut – tyle w różnych wariantach ma wynie...
Wybory 2024. Dwoje kandydatów na wójta gminy Pniewy O fotel wójta gminy Pniewy w nadchodzących wyborach samorzą...
Wybory 2024. Czworo kandydatów na burmistrza Nowego Miasta nad Pilicą O fotel burmistrza Nowego Miasta nad Pilicą w nadchodzących...
Jaki tatuaż wybrać? Pomysły i inspiracje Wybór tatuażu to kwestia bardzo indywidualna. Doświadczony...
Sklejka 4 mm: wszystko, co musisz wiedzieć .

Najnowsze ogłoszenia

Firmy z Grójca i okolic

OSK MANEWR PATRYK TOMASZ KUJAWA Dlaczego My? Odpowiedź jest prosta i zawarta w tym krótkim opisie.

2013-2023 © Grojec24.net - informacyjny portal mieszkańców Grójca i Powiatu Grójeckiego.

Wydawcą portalu jest AaaMedia.pl.