Co roku mieszkańcy naszego miasta idą śladami Chrystusa od grójeckiej świątyni św. Mikołaja do kościoła Bożego Miłosierdzia. Krzyż niesiony jest przez kapłanów, członków Akcji Katolickiej, grupy Ojca Pio, Żywego Różańca, Rodziny Radia Maryja, Św. Faustyny, duszpasterstwa młodzieży Magis, siostry zakonne, ministrantów, członków chóru, scholii młodzieżowej, a także przez przedstawicieli wojska, straży pożarnej, służby zdrowia i nauczycieli. W tym roku rozważania przy  każdej stacji zaczynały się fragmentem biblijnym a kończyły się modlitwą do Jezusa miłosiernego, co bezpośrednio nawiązuje do przeżywanego Jubileuszu Roku Miłosierdzia.

Formę nabożeństwa określił i zatwierdził papież Paweł VI.  Po opublikowaniu w połowie lat siedemdziesiątych prac Karla Rahnera, w których podkreślony został nierozerwalny związek śmierci Chrystusa z jego chwalebnym Zmartwychwstaniem jako momentem, który nadaje sens całej ofierze Jezusa, bardzo często w nabożeństwie Drogi Krzyżowej pojawia się także piętnasta stacja – Zmartwychwstanie.

Kult Krzyża św. szczególnie rozwinął się po odnalezieniu w 326 r. przez św. Helenę – matkę Cesarza Konstantyna relikwii Krzyża św. W latach 326-335 wybudowana została świątynia nad miejscem śmierci i grobem Zbawiciela. Z relacji Pielgrzyma z Bordeaux (334 r.), Pątniczki Egerii (393 r.) i zapisków Anonima z Piacenzy (570 r.) wiemy, że już od IV w. istniała w Jerozolimie tradycja triumfalnego wjazdu Jezusa w Niedzielę Palmową do Jerozolimy oraz zwyczaj nawiedzania Wieczernika w Wielki Czwartek, miejsca ukrzyżowania w Wielki Piątek oraz pustego grobu w niedzielę wielkanocną. Wierni nawiedzali wspomniane miejsca i tam kontemplowali zbawcze dzieła Chrystusa, idąc jego śladami. Andrzej Datko zauważa, że od XI w. w pobożności wiernych rozwija się kult Chrystusa cierpiącego, umierającego na Krzyżu. Znaczący wpływ na pobożność pasyjną wywarł św. Franciszek z Asyżu. Pobożność franciszkańska opierała się nie na spekulatywnych dociekaniach, lecz na doświadczeniu osobistego przeżycia i na kontakcie duchowym z Chrystusem, naszym jedynym Zbawicielem, który za nas cierpiał, za nas umarł na krzyżu i dla nas zmartwychwstał.

W XIV w. w Europie rozpowszechnił się tzw. kult upadków Jezusa i procesie pasyjne ze stacjami, w czasie których czytano fragmenty ewangelicznego opisu męki Jezusa, po których następowały rozważania i modlitwy błagalne.

Misteria Pasyjne i Kalwarie

Jak podaje Mirosław Korolko w XII w. na gruncie dramatu liturgicznego rozwinęły się tzw. Pasje zwane też sztukami pasyjnymi lub Misteriami Męki Pańskiej. Czesław Hernas wspomina o średniowiecznej Historyji o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim autorstwa Mikołaja z Wilkowiecka oraz o scenariuszach widowisk dla sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej Abrahama Rożniatowskiego. Misteria te zanikły w okresie reformacji, a odrodziły się w XX w.

Po upadku Królestwa Jerozolimskiego i zdobyciu w 1187 r. Jerozolimy przez Saladyna pielgrzymowanie chrześcijan do Ziemi Świętej stało się niemożliwe. W różnych miejscach Europy pojawiły się tzw. kalwarie. Były to zespoły kościołów lub kaplic symbolizujących stacje Męki Pańskiej, zakładane zazwyczaj na wzgórzach, tak by przypominał swym położeniem Jerozolimę. Najstarsza z nich powstała w latach 1405 ‒ 1420 w Hiszpanii niedaleko Kordoby, z inicjatywy dominikanina Alwarusa. Nieco później kalwarie zaczęły powstawać na terenie Niemiec i Włoch. Było to też związane z rozwojem pobożności pasyjnej, do czego przyczynił się Adrian Cruys, zwany Andrychomiuszem. Jego dzieła, w których opisywał Ziemię Świętą w czasach Chrystusa stały się bodźcem do tworzenia tego typu miejsc pielgrzymkowych.

Pierwszą i najbardziej znaną kalwarią w Polsce jest Kalwaria Zebrzydowska założona przez Mikołaja Zebrzydowskiego w 1602 r. Kilkadziesiąt lat później leżąca ok. 25 km od Grójca wieś rycerska Góra stała się biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Opracowany został wówczas nowy plan urbanistyczny z możliwym udziałem Tylmana z Gameren. Powstał system dróg kalwaryjskich, przygotowanych dla odprawiania nabożeństw pasyjnych. W 1670 wydany został przywilej miejski na prawie magdeburskim oraz nadana nazwa Nowa Jerozolima. Sprowadzono zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i Marianów.

Układ urbanistyczny miasta, oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy zachował się do dziś. Z zabytków dawnej kalwarii pozostała kaplica ratusz piłata – obecnie kościół filialny pod wezwaniem podwyższenia Krzyża świętego, kaplica Wieczernika – kościół księży Marianów.

W XVII i XVIII w. Góra Kalwaria słynęła z Misteriów pasyjnych. Zanikły one w okresie zaborów. Praktyka ich przygotowywania przywrócona została w 2010 r.

Ks. Andrzej Luft przypomina, że z fundacji Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa w Warszawie. powstała kalwaria ujazdowska. Składała się ona z 28 kaplic – zaczynała się przed kościołem na Placu Trzech Krzyży i biegła w kierunku Zamku Ujazdowskiego. Do dziś przetrwały tylko dwa obeliski kamienne z krzyżami, które nadal zdobią plac Trzech Krzyży oraz rzeźba Chrystusa z kaplicy Grobu Pańskiego. Obecnie znajduje się ona w ołtarzu bocznym kościoła św. Aleksandra.

Kalwarie zawierały różne liczby stacji, od paru do parudziesięciu. Najczęściej rozpoczynały się stacją przypominającą nam Ostatnią Wieczerzę, obejmowały dalej modlitwę w Ogrójcu, zdradę Judasza, pojmanie, zaparcie się Piotra, uwięzienie, biczowanie, cierniem ukoronowanie, sąd żydowski, sąd Piłata, wyszydzenie, obietnice dla dobrego łotra i inne.

14 stacji według św. Leonarda

Pierwsze nabożeństwa Drogi Krzyżowej w dzisiejszej formie miały miejsce  w początkach XVI w. w Niderlandach: w Lourain (1503), w Vinvoorde i Malines. Dziś w każdym kościele i w każdej kaplicy na ścianach znajdujemy czternaście stacji Drogi Krzyżowej. Czasem pojawiają się one na zewnątrz kościołów – np. na wewnętrznej stronie muru otaczającego świątynię. Wspomniany już św. Leonard z Porto Maurizio w czasie swojego życia zorganizował na terenie Italii 572 Drogi Krzyżowe w przeróżnych świątyniach oraz za zgodą papieża Benedykta XIV w rzymskim Koloseum w 1744 r., co zakończyło traktowanie budowli jako kamieniołom i uchroniło przed dalszym zniszczeniem. Tradycyjnie Drodze Krzyżowej w Wielki Piątek przewodniczy Ojciec Święty a współcześnie prowadzona jest transmisja telewizyjna nabożeństwa.

Spośród tradycyjnych 14 stacji drogi krzyżowej tylko osiem jest zgodnych z przekazami Nowego Testamentu. Żaden z ewangelistów nie wspomina o spotkaniu Jezusa z Matką ani o jego w drodze na Kalwarię. Postać św. Weroniki z szóstej stacji należy do pobożności ludowej i znana jest przede wszystkim z legendy z IV w. Z stacja 13 - zdjęcie z krzyża - jest tylko upiększeniem zapisu biblijnego według którego Józef z Arymatei zdjął ciało Jezusa z krzyża i złożył je w swoim nowym grobie.

Nabożeństwu Drogi Krzyżowej papież Innocenty XI w 1686 r. udzielił odpustów takich samych jakie można uzyskać w Ziemi Świętej, natomiast papież Pius IX w 1859 r. za przypisał do tego nabożeństwa odpust zupełny.

Tradycyjna, ekstremalna i leśna

W Wielki Piątek 1991 papież Jan Paweł II zainicjował nową formę nabożeństwa, nazwanego biblijną drogą krzyżową i kilkukrotnie celebrował nabożeństwo w tej formie w Koloseum. Ta wersja została oparta wyłącznie o przekaz Nowego testamentu. W 2007 papież Benedykt XVI zatwierdził tę listę stacji do medytacji i publicznego odprawiania.

Współcześnie nabożeństwo Drogi Krzyżowej przybiera różne formy. W domach opieki, gdzie pensjonariusze ze względu na wiek i dysfunkcje narządów ruchu wierni maja utrudnione poruszanie się między poszczególnymi stacjami nabożeństwo na charakter eucharystycznej przed Najświętszym Sakramentem, a rozważanie kolejnych stacji odczytywane jest przez prowadzących.

Od kilkudziesięciu lat Drogi Krzyżowe sprawowane są na ulicach miast. W Łodzi do udziału w ekumenicznej Drodze Krzyżowej zapraszani byli przedstawiciele innych wyznań. Ks. Jacek Stryczek zainicjował w 2009 r. organizację Ekstremalnej Drogi Krzyżowej dla mężczyzn. W lesie łagiewnickim odbywają się Drogi Krzyżowe organizowane przez bractwo trzeźwości. Pracujące z trudną młodzieżą bracia doloryści zapraszają chłopców do oglądania programów Wojciecha Cejrowskiego, który dzieli się z widzami bardzo osobistą religijna refleksją przy kolejnych stacjach Drogi Krzyżowej w Jerozolimie.

Od kilkudziesięciu lat jest zwyczaj organizowania Drogi Krzyżowej na ulicach miast. W zwyczaj ten włączyli się także mieszkańcy Grójca. Oprócz rozważania Męki Pańskiej Droga Krzyżowa jest także publicznym wyznaniem wiary mieszkańców Grójca. Wieczornym nabożeństwem zbliżyliśmy się do uroczystych obchodów Niedzieli Palmowej Męki Pańskiej i Świętego Triduum Paschalnego.

Marcin Grzędowski