Powstanie Warszawskie: świadectwo Józefa Wiewióra z Goszczyna

Sierpień to czas, kiedy wspominamy Powstanie Warszawskie. To nie tylko bohaterstwo żołnierzy. To również niewyobrażalna gehenna cywilnej ludności miasta. Bitej, okradanej, wypędzanej, gwałconej i mordowanej przez Niemców oraz formacje wojskowe złożone z Rosjan, Białorusinów, Ukraińców, Kozaków, Tatarów, Azerów, Łotyszy a nawet Norwegów. Rzeź Ochoty i rzeź Woli była ich dziełem. Szukając źródeł na temat tamtych dramatycznych wydarzeń trafiłem na świadectwo pochodzącego z Goszczyna Józefa Wiewióra.

Urodzony 14 czerwca 1904 r. w Goszczynie, syn Franciszka i Franciszki z domu Smolaga do Warszawy trafił zapewne za pracą. Chyba wiodło mu się całkiem nieźle, tuż przed wybuchem powstania był właścicielem sklepu na warszawskiej Ochocie, przy ulicy Opaczewskiej 24. – Przed 1 sierpnia 1944 roku w szkole przylegającej do Zieleniaka stacjonował oddział Wehrmachtu. 1 sierpnia powstańcy przypuścili atak na szkołę, ale bez rezultatów. 5 sierpnia nad ranem oddział Wehrmachtu wyprowadził się w kierunku południowym, zabierając meble i wszystko z magazynów – zeznawał Wiewiór w grudniu 1947 r. przed sędzią Haliną Wereńką z Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich.

Do pacyfikacji ludności cywilnej Ochoty na rozkaz Heinricha Himmlera wysłano 1700 żołnierzy SS RONA (Rosyjska Ludowa Armia Wyzwoleńcza) dowodzonej przez pułkownika Bronisława Kamińskiego. Sztab RONA mieścił się w budynku Wolnej Wszechnicy Polskiej na ul. Opaczewskiej 2a (obecnie ul. Banacha 2). Jeden z batalionów ulokowano w budynku Liceum im. Hugona Kołłątaja przy ul. Grójeckiej 93. – Oddziały wkroczyły na ulicę Opaczewską i począwszy od numeru 32 w dół do numeru 2, zaczęły wyrzucać ludność, podpalając domy. Ludności wyrzucanej z domów nie pozwolono nic zabrać. Pierwsze grupy wyprowadzonej ludności zostały ulokowane w ogródkach działkowych, około południa wprowadzono je na Zieleniak. Ja i mieszkańcy domu wyszliśmy sami z domu przy Opaczewskiej 24 ze względu na to, iż Ukraińcy dom podpalili – wspomina Wiewiór. Żołnierze bili i okradali. – (...) mnie zabrali zegarek „Cyma", obrączkę, 30 tys. zł gotówki i drobiazgi – dodaje. SS RONA była raczej formacją czysto rosyjską. Jednak jak wskauzje Maciej Kledzik: „Do jednostki SS, zajmującej gmach wyższej Szkoły Nauk Politycznych przy ul. Wawelskiej, wcielona była kompania Ukraińców. Również w skład grupy bojowej Schutzpolizei (1700 żołnierzy) wchodziła kompania Ukraińców (150 żołnierzy) kwaterująca w alei Róż pod numerami 9 i 25".

Jeszcze gorszy los niż mężczyzn spotkał kobiety z warszawskiej Ochoty. - Trzy mieszkanki naszego domu: Jadwiga Tomczyńska (...), moja żona Genowefa Wiewiór (zamieszkała razem ze mną) i trzecia, której nazwiska nie znam, zostały zgwałcone przez Ukraińców w płonącym domu, potem dołączyły się do naszej grupy na Zieleniaku – zeznaje Wiewiór. Nie był to odosobniony przypadek. Liczba gwałtów była ogromna, trudno jednak ustalić dokładne dane.

W obozie przejściowym na Zieleniaku, który mieścił się na rogu ulic Grójeckiej i Opaczewskiej, czyli na terenie gdzie obecnie stoją Hale Banacha, Józef Wiewiór przebywał do 9 sierpnia 1944 r., stąd z innymi więźniami trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie. Przeżył, po wojnie wrócił do Warszawy.

Przez obóz na Zieleniaku przeszło około 60 tysięcy warszawiaków, zamordowano tu około 1000 osób. W Rzezi Ochoty życie straciło około 10 tysięcy osób.

Tomasz Plaskota