Grójec, Powiat Grójecki - portal Grojec24.net
Autoryzowany punkt sprzedaży Bruk-bet Bruk Designer Olszany

Książę Zdzisław Lubomirski - zapomniany bohater narodowy z Małej Wsi

3 listopada 2015; 12:23

Grojec24.net

2 komentarze

Książę Zdzisław Lubomirski z Józefem Piłsudskim na Dworcu Wiedeńskim w Warszawie 12 grudnia 1916 r.

Odzyskanie niepodległości w 1918 r. było wypadkową wielu czynników: zaistniałej sytuacji politycznej, konsekwentnej działalności wielu środowisk, umiejętności poszukiwania kompromisu, a także działalności dyplomatycznej.

News will be here

Jednym z ojców polskiej niepodległości - niestety zapomnianym - był Książę Zdzisław Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża - właściciel dóbr w Małej Wsi nieopodal Belska Dużego. Książę urodził się 4 kwietnia 1865 r. w Niżnym Nowogrodzie jako syn Jana Tadeusza Lubomirskiego i Marii z Zamojskich. Ukończył gimnazjum św. Anny w Krakowie oraz studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim i Wszechnicy w Grazu. W 1893 r. ożenił się z hrabianką Marią Branicką. Przeniósł się do Warszawy i zamieszkał w pałacu przy ulicy Frascati. Rezydował także w swoich dobrach w Małej Wsi. Był ojcem trójki dzieci – Julii, Jerzego i Doroty.

Działalność publiczna

Książę Lubomirski w 1904 r. został wiceprezesem, a w 1908 r. prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Był kuratorem Instytutu Oftalmicznego, założonego zapisem testamentowym dziadka Eugeniusza. W placówce nieodpłatnie leczono wzrok ubogich.

Gdy po 1905 r. pojawiła się możliwość tworzenia polskich szkół Książę z zapałem przystąpił do tego zadania. Z jego inicjatywy i zapewne dzięki jego finansowemu wsparciu utworzono w Grójcu w 1912 r. Gimnazjum – dzisiejsze Liceum Piotra Skargi.

Na drodze do niepodległości

Po wybuchu I wojny światowej - 3 sierpnia - wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego Miasta Warszawy. Pełnił w nim funkcję prezesa Sekcji Ogólnej. Po wkroczeniu wojsk niemieckich odmówił ewakuacji do Rosji. Przejął kierownictwo Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Rozpoczął rozmowy z okupantem. Chciał jak najszerzej rozbudować samorząd Warszawy i uzyskać autonomię narodu. Podkreślał, że oba komitety obywatelskie powinny nie tylko zarządzać miastem, ale też wydawać akty prawne czyli pełnić rolę polskiego rządu. Ponownie zaangażował się w tworzenie polskich szkół i doprowadził do powstania dokumentów o obowiązkowym polskim szkolnictwie. Wydziałowi Oświecenia polecił przygotowanie rozwiązań, które pozwolą wprowadzić w życie projekt powszechnego szkolnictwa polskiego.

W listopadzie 1914 r. wszedł w skład utworzonego przez Romana Dmowskiego Komitetu Narodowego Polskiego, który za cel stawiał sobie „zjednoczenie Polski i założenie podwalin swobodnego rozwoju narodu”.

W 1916 r. w związku z koniecznością poszukiwania rekrutów na terenach okupowanego Królestwa Kongresowego władze niemieckie i austriackie wydały tzw. Akt 5 listopada. Dokument gwarantował Polakom stworzenie samodzielnego państwa. Nie wytyczał przyszłych granic ale zawierał sformułowania dotyczące stworzenia armii polskiej.

Za zgodą władz okupacyjnych Książę zorganizował 16 listopada wybory do samorządu Warszawy. Sam został prezydentem miasta.

Miesiąc później powstała Tymczasowa Rada Stanu z Wacławem Niemojowskim na czele. Książę podjął z nią współpracę, zasiadając w Komisji Sejmowo - Konstytucyjnej. Należał do Międzypartyjnego Koła Politycznego, w którym poszukiwano możliwości współpracy różnych obozów politycznych. 12 grudnia do Warszawy przyjechał Józef Piłsudski. Książę przywitał go na Dworcu Wiedeńskim. Zachowała się fotografia z tego wydarzenia wykonana przez legionistę Adama Dulębę. Po 1918 r. zdjęcie to błędnie opisywano jako powrót Komendanta Legionów z Magdeburga. Książę spotkał się z Józefem Piłsudskim, który zaproponował mu udział we władzy w przyszłym państwie polskim.

Po wydaniu Aktu 5 listopada różne formacje zaczęły tworzyć zalążki organów władzy zarówno na ziemiach polskich jak i na emigracji. Powstały Centralny Komitet Obywatelski, Komitet Narodowy Polski, Polska Komisja Likwidacyjna, Rady Delegatów Robotniczych. Wszystkie te instytucje podkreślały swój lokalny i przejściowy charakter. Największym problemem był brak organizmu centralnego, który koordynowałby wysiłki społeczeństwa w walce o niepodległość i kształt terytorialny państwa.

3 lipca 1917 r. Tymczasowa Rada Stanu uchwaliła w obecności przedstawicieli władz okupacyjnych projekt tymczasowej organizacji polskich naczelnych władz państwowych, w którym zarezerwowała dla siebie uprawnienie do powołania regenta. Miał nim zostać Książę Zdzisław Lubomirski. Jego kandydaturę wysuwano także na szefa przyszłego rządu.

Rada Regencyjna

25 lipca Tymczasowa Rada Stanu wybrała Radę Regencyjną w osobach arcybiskupa warszawskiego Aleksandra Kakowskiego, Księcia Zdzisława Lubomirskiego i Wacława Niemojewskiego.

Według założeń okupanta Rada miała być władzą zwierzchnią dla proklamowanego marionetkowego Królestwa Polskiego. Stworzyła jednak podstawy niepodległości Polski.

Książę zdecydował się na pracę w Radzie Regencyjnej widząc większe możliwości niż na stanowisku prezydenta Warszawy. Mógł działać już na całym terenie ziem polskich i korzystać z kontaktów międzynarodowych, jakie posiadała jego rodzina. Postawił jednak warunki, jakimi było ogłoszenie amnestii politycznej, wydanie okólnika przez generała-gubernatora, aby władze okupacyjne przyjaźnie odnosiły się do ludności i w przyszłości powrót legionistów i polskiego wojska.

Rada Regencyjna rozpoczęła urzędowanie na Zamku Królewskim w Warszawie 27 października 1917 r., z tym, że Wacława Niemojewskiego zastąpił hrabia Józef Ostrowski.

Osobą najbardziej energiczną w jej składzie okazał się Książę Lubomirski. Postrzegany był i czasem określany jako regent.

Rada rozpoczęła tworzenie zrębów polskiej administracji, która również okazała się nadzwyczaj trwała. Powołane przez nią kompetentne osoby, zajmowały swoje stanowiska jeszcze w latach 20. Ustanowiła sieć placówek dyplomatycznych, które reprezentowały polskie interesy na całym świecie, stworzyła organizacyjne podstawy Wojska Polskiego.

Książę metodycznie realizował założenia odzyskania wolności politycznej i budowy niezawisłości ekonomicznej kraju, które wcześniej doskonale sprawdziły się w Warszawie.

Proklamowanie niepodległości

Z inicjatywy Księcia 7 października 1918 r. w Monitorze Polskim ogłoszona została Deklaracja Niepodległości Polski. Oprócz proklamacji suwerennego państwa tekst wzywał Naród do aktywności politycznej i gospodarczej. W dokumencie znalazła się zapowiedź utworzenia rządu narodowego oraz przeprowadzenia wyborów do sejmu na podstawie demokratycznej ordynacji. Zrealizowanie założeń okazało się jednak bardzo trudne. Okupant uniemożliwiali udział polityków z Wielkopolski. Ambicje przywódców poszczególnych partii nie pozwoliły na osiągnięcie kompromisu.

Miesiąc później w Lublinie socjalista Ignacy Daszyński sformował Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej.

Po wybuchu rewolucji listopadowej w Niemczech Józef Piłsudski został zwolniony z twierdzy w Magdeburgu. Planował udać się do Lublina, gdzie liczył na poparcie rządu Daszyńskiego. Książę Zdzisław Lubomirski doradzał jednak przyjazd do stolicy, dla uspokojenia nastrojów i oparcia pozycji Komendanta na szerszej płaszczyźnie.

Na Dworcu Wiedeńskim w Warszawie 10 listopada Józefa Piłsudskiego przywitał Książe Zdzisław Lubomirski. Książę zaprosił Komendanta do swego domu, gdzie prowadził rozmowy na temat przekazania władzy. Postawił wówczas warunek jakim było powołanie w jak najkrótszym czasie rządu z udziałem wszystkich liczących się stronnictw politycznych i zwołanie wyborów parlamentarnych.

Dzień później Józef Piłsudski przejął naczelne dowództwo wojsk polskich. Rada Regencyjna 14 listopada podjęła decyzję o samorozwiązaniu i przekazaniu Komendantowi pełni posiadanych uprawnień. Z inicjatywy Księcia Józef Piłsudski ogłoszony został Naczelnikiem Państwa.

W Polsce międzywojennej

Po 1918 r. Książę na kilka lat odsunął się w cień, gdyż niż chciał dopuścić do ewentualnej walki stronnictw czy wybuchu wojny domowej. Udał się na polityczne wakacje do 1926 r., kiedy to podjął się roli mediatora. 13 maja odbył rozmowę z Józefem Piłsudskim na Dworcu Wschodnim w Warszawie. Znalazł się na liście pośród czterech kandydatów na prezydenta wysuniętych przez marszałka. Odmówił przyjęcia urzędu, gdyż Marszałek Sejmu Maciej Rataj popierał profesora Ignacego Mościckiego.

W latach 1928 - 1935 Książę Zdzisław Lubomirski z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem zasiadał w senacie. W następnej kadencji funkcję tę pełnił z nominacji prezydenta. Wykorzystywał wówczas swoje doświadczenie i kontakty międzynarodowe.

Za Ojczyznę

Po wybuchu II wojny światowej Książę Zdzisław Lubomirski zdecydował się pozostać w kraju. Aktywnie włączył się w prace Komitetu Obywatelskiego Stefana Starzyńskiego. Brał udział w tajnych rozmowach dotyczących utworzenia Rządu Obrony Narodowej, w którym miał sprawować urząd ministra spraw zagranicznych. Ostatecznie jednak nowy polski gabinet powołano w Paryżu.

Aresztowany przez gestapo 10 listopada 1942 r. - przez dwa miesiące więziony był na Pawiaku. Zaraził się prątkami gruźlicy, poważne rany odniósł w czasie brutalnych przesłuchań. Po zwolnieniu nie zdołał powrócić do zdrowia. Zmarł 31 lipca 1943 r. w swoim majątku w Małej Wsi. Pochowany został na cmentarzu przy kościele Św. Trójcy w Belsku Dużym.

Ku syntezie

Przytoczone fakty wskazują na niebanalną rolę Księcia w odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Rozpoczął swoją pracę w organizacjach dobroczynnych, by potem budować samorząd Warszawy, wreszcie tworzyć podwaliny odrodzonego państwa. Nie wahał się zmieniać obozów politycznych, kiedy uznał to za wartościowy krok w kierunku umacniania polskich struktur gospodarczych, administracyjnych, prawnych.

Jego osobiste cechy - umiejętność zajmowania twardego stanowiska w negocjacjach z okupantami, zdolność do prowadzenia mediacji i szukania kompromisów, a przede wszystkim umiejętność usunięcia się w cień - okazały się zbawienne dla Polski. Podjęte decyzje i zaproponowane rozwiązania implikowały bieg wypadków. Nie wiemy jak potoczyłyby się losy Polski, gdyby Książę nie stawiał warunków okupantowi czy nie zaproponował Józefowi Piłsudskiemu przyjazdu do Warszawy zamiast do Lublina.

Niestety nie doczekał się pomników czy choćby uczczenia w okolicznościowych przemówieniach lub anonsach prasowych. Niech ten tekst, będzie skromnym przypomnieniem jego osoby.

Marcin Grzędowski

TAGI:

Komentarze (2):

Maria; 15 czerwca 2016, 16:54

"Jego osobiste cechy - umiejętność zajmowania twardego stanowiska w negocjacjach z okupantami, zdolność do prowadzenia mediacji i szukania kompromisów, a przede wszystkim umiejętność usunięcia się w cień - okazały się zbawienne dla Polski." - taa...panie Grzędowski, zwłaszcza, że zaproponował Józefowi Piłsudskiemu przyjazd do Warszawy zamiast do Lublina i dzięki niemu mamy to, co mamy: sprowadzenie na kark Polakom bolszewików i wojnę 20 roku, zabójstwo najlepszej kadry wojska polskiego, wojnę domową, likwidację polskiej armii, klęskę wrześniową. Same zasługi zaciągnął ten pański książę fundując nam, przez swą naiwność, czy fałszywą skromność, takiego naczelnika.

elpiwo; 1 listopada 2018, 11:47

Naczelnikiem Piłsudski mianował się sam. Wcześniej swoje kompetencje przekazał mu rząd Daszyńskiego.Prowadzony przez PPS strajkiem Piłsudski wymusił oddanie mu pełni władzy wojskowej. W Warunkach groźby rewolucji bolszewickiej Rada uznała Ziuka za mniejsze zło. A Twój komentarz należy uzupełnić o to, że działania Lubomirskiego w efekcie spowodowały wywindowanie Bolka...

Napisz komentarz:

Twój nick:

Treść komentarza:

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu. Redakcja portalu Grojec24.net nie ponosi odpowiedzialności za ich treść. Każdego użytkownika obowiązują zasady komentarzy.

 

Najnowsze artykuły

Rekrutacja w Służbie Więziennej! Mazowiecka Służba Więzienna prowadzi nabór do służby w zakł...
Policjanci i strażacy z Grójca oddali hołd zmarłemu asp. szt. Mateuszowi Biernackiemu Policjanci z Komendy Powiatowej Policji w Grójcu i strażacy...
Chroń swoją prywatność przed sąsiadami. Poczuj się komfortowo w swoim domu dzięki roletom Rolety mają różne zastosowania w domu, istnieje jedna...
Ważna inwestycja na DK50 zakończona! Mieszkańcy czekali na nią wiele lat Skrzyżowanie na ruchliwej krajowej drodze nr 50 na wysokoś...
Czuli się na S7 jak na torze wyścigowym! Teraz słono za to zapłacą Zdecydowana większość tragicznych w skutkach wypadków...

Najnowsze ogłoszenia

Firmy z Grójca i okolic

OSK MANEWR PATRYK TOMASZ KUJAWA Dlaczego My? Odpowiedź jest prosta i zawarta w tym krótkim opisie.

2013-2024 © Grojec24.net - informacyjny portal mieszkańców Grójca i Powiatu Grójeckiego.

Wydawcą portalu jest AaaMedia.pl.