Piotr Lipiński: Z towarzyszem Wiesławem jest straszny problem

Podjął się pan niezwykle trudnej roli opisania postaci Władysława Gomułki (1905-1982), człowieka, który dzierżył ster władz PRL przez czternaście lat. Początek jego rządów w Październiku ‘56 dawał Polakom nadzieję na zmiany. Koniec był tragiczny, symbolizowany przez masakrę kilkudziesięciu robotników na Wybrzeżu w Grudniu ’70. Co sprawiło panu największą trudność w opisaniu skomplikowanej i niejednoznacznej postaci Władysława Gomułki?

Przez niemalże trzydzieści lat pisania reportażu historycznego, nie napisałem artykułu o Władysławie Gomułce. On się pojawia przy innych opisywanych przeze mnie zdarzeniach i postaciach. Ale o nim nigdy nie napisałem nawet reportażu. Zacząłem się zastanawiać, dlaczego tak się stało.

I do jakich doszedł pan wniosków?

Wydaję mi się, że bałem się o nim pisać, ponieważ wydawał mi się strasznie nudny i rozwlekły. Cyrankiewicza i Bieruta jest łatwiej opisać, bo są bardziej konkretni. Z Gomułką jest straszny problem. Raz jest znienawidzonym komunistą, a później przez chwilę staje się komunistą uwielbianym przez Polaków. Epoka lat 60. była czasem małej stabilizacji, szarością, którą ciężko jest opisywać.

Ale jednak zdecydował się pan go opisać. Co zdecydowało?

Kiedy przekroczyłem pięćdziesiąty rok życia stwierdziłem, że dorosłem do zmierzenia się z Gomułką. Zadziwiło mnie, że wcześniej podświadomie spychałem pisanie o Gomułce na bok.

Chodziło tylko o niego? Czy inne tematy też pan odsuwa od siebie?

Podświadomie a może nie podświadomie pomijam okres lat 70. Może to za świeża dekada dla mnie?  Uważam, że pisanie o czasach stalinizmu jest bardziej interesujące.

Bo były czasami bardziej dramatycznymi?

W czasach stalinowskich wybory oznaczają przeżycie lub śmierć, pójście na układ z władzą albo starcie. Później wszystko zaczyna się rozmywać. Ludzie są niby w opozycji, a nie są, władza opozycję tępi, ale robi to bez przekonania poza krótkimi okresami, kiedy dostaje szału i strzela do robotników na Wybrzeżu. Okres gomułkowski w porównaniu z okresem stalinowskim jest trudniejszy do opisania.

Dlaczego? Przecież żyje więcej świadków z tamtego czasu niż z okresu stalinowskiego.

Ale okres gomułkowski jest mniej konkretny, mniej mięsisty, mniej się w nim dzieje. Jak rozmawiałem z komunistami to najciekawsze rzeczy słyszałem od najstarszych z nich. Od tych, którzy byli aktywni w czasach stalinowskich. Oni byli przekonani do tego, co robią. Przeważnie mieli absurdalne poglądy, ale jakieś mieli. One były konkretne i wewnętrznie spójne.

Z czasem dogmatyzm i ideowość partyjna zaczęła się rozmywać.

Szczególnie w latach 70. mamy coraz częściej do czynienia z komunistami konformistami. Są tacy, jak Cyrankiewicz od początku swojej powojennej drogi. Są ludźmi, którzy idą na układ z władzą, żeby poprawić sobie życie. Powtarzają propagandowe hasła, ale właściwie nie wierzą w to, co mówią, bo mówią to bez przekonania i bez zastanowienia. Natomiast komuniści z przełomu lat 40. i 50. wierzyli w to, co mówili. Dla mnie z tego powodu ten ich świat był bardziej przekonujący.

Dużo czasu zajęła panu praca nad książką o Gomułce?

Ponad rok. Musiałem szczegółowo zmierzyć się z tematem.

Rozmawiał Tomasz Plaskota

Piotr Lipiński (ur. w 1967 r. w Grójcu) – reporter podejmujący tematy polskiej historii najnowszej, przez dwie dekady związany z „Gazetą Wyborczą”. Autor książek Bicia nie trzeba było ich uczyć. Proces Humera i oficerów śledczych Urzędu Bezpieczeństwa, Cyrankiewicz. Wieczny premier, Bierut. Kiedy partia była bogiem, Niepowtarzalny urok likwidacji. Reportaże z Polski lat 90. (wspólnie z Michałem Matysem), Geniusz i świnie, Anoda. Kamień na szańcu, Raport Rzepeckiego, Absurdy PRL-u (również z Michałem Matysem) oraz cyklu: Bolesław Niejasny, Ofiary Niejasnego i Towarzysze Niejasnego, opisującego ofiary i katów epoki polskiego stalinizmu. Kilkakrotnie wyróżniany przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich i nominowany do nagrody Grand Press. Laureat nagrody Prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich za dokument „Co się stało z polskim Billem Gatesem?”. Za książkę o Cyrankiewiczu był nominowana do Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego, a za tę o Bierucie do Kryształowej Karty Polskiego Reportażu. Prowadzi blog www.piotrlipinski.pl. Źródło: czarne.com.pl